1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، ایران
2
دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه هرمزگان
چکیده
به دنبال آشنایی ایرانیان با مدرنیته و ظهور گفتمان نوخواهی و نوگرایی در بین نخبگان فکری- سیاسی جامعه ایران در عصر مشروطه، ادبیات نیز پا به عرصه تحولات سیاسی- اجتماعی جامعه گذاشت و در خدمت نوسازی جامعه قرار گرفت. بهگونهای که مدرنیسم و نوگرایی به مهمترین مسأله ادبیات این دوره تبدیل شد و متون ادبی با تجلیل از مدرنیته و انگارههای مدرن و حمله به سنّت و اندیشههای سنّتی نقش مهمی را در پذیرش مدرنیته در ایران ایفا کردند. مقاله حاضر از دیدگاه جامعهشناسی ادبیات میکوشد تا به بررسی چگونگی بازتاب مدرنیسم در پارهای از متون داستانی دوره مشروطه بپردازد و به این دو پرسش مهم که کدام جنبههای مدرنیته برای روشنفکران ایرانی جاذبه بیشتری داشته و در مقابل، چه عواملی مخالفت بخشهایی از کشور با ورود نهادها و انگارههای مدرن به ایران را به دنبال داشته است پاسخ دهد. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که از نگاه نویسندگان این دوره، مجلس و مشروطه، تکنولوژی، موضوع زن مدرن، مدارس جدید، قانون، آزادی، ارتش مدرن و برابری به ترتیب مهمترین و ضروریترین جنبههای مدرنیته برای جامعه ایرانی بوده و در مقابل، عواملی مانند اقتصاد، تفکر مذهبی در ایران، تقدیرگرایی ایرانیان و استبداد مهمترین موانع ورود مدرنیته به ایران بودهاند.
)