استادیار گروه جامعه شناسی و ارتباطات، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان، گرگان
چکیده
نوشتار حاضر با هدف بررسی شناسایی زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شکل‌گیری اجتماعات فرهنگی و ادبی اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی تدوین شده است. فرض مسئله‌ای مقاله این است که از یکسو مواجهه و تعامل جامعه ایرانی با غرب و دستاوردهای علمی و فکری آن و از سوی دیگر، فضای اختناق و عقب‌افتادگی فکری و سیاسی و اجتماعی در اواخر دوره قاجار،موجبات پیدایش آگاهی‌های سیاسی و فرهنگی را فراهم ساخت. در نتیجه چنین فضا و شرایطی از جامعه پس از انقلاب مشروطه، اجتماعات فرهنگی و ادبی در پاسخ به نیازهای فرهنگی و اجتماعی ناشی از تغییرات جدید شکل گرفتند. تحقیق حاضر از نوع تحقیقات اسنادی است که با روش مطالعه اسنادی و کتابخانه‌ای و استفاده از تکنیک فیش‌برداری از منابع مکتوب موجود انجام شده است. نتایج حاصله بیانگر آن است که با توجه به وجود زمینه‌های تاریخی و سیاسی چون افتتاح مجلس شورای ملی، انتشار روزنامه‌های آزاد، تدوین قانون اساسی و متمم آن و.. و همچنین تحولات ادبی در دهه‌های پایانی دوره قاجار، زمینه برای شکل‌گیری اجتماعات فرهنگی و ادبی مانند جمعیت نسوان وطن‌خواه ایران، جمعیت فرهنگ رشت و مشابه آن فراهم گردید.
)