1
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران
2
استاد تمام گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران
چکیده
وقوع گویی و واسوخت به مثابۀ رفتاری اجتماعی در دو اصطلاح به هم آمیخته بیشتر در روزگار صفوی شکل گرفته و به عنوان دو ویژگی سبکی در شعر عهد صفوی خودنمایی کرده اند؛ بعید نیست فلسفۀ توسعه و توجه بیش از حدّ شاعران به ایـن ویژگیهـا جُستن راهی برای اشاعه این رفتار و نیز جلوگیری از تکرار و تقلید و ایجاد سبک جدید تلقی شود. پیش از ایـن دوره رگـه هایی از این نوع رفتار اجتماعی در قرون پیشین به چشم می خورد که بازتـاب آن در شـعر شـاعران خراسـانی و عراقـی از جملـه مولـوی (672-604 ق.) مشهود است. مقاله حاضر بر آن است تا با روش تحلیلی - توصیفی ضمن مروری بر وقوع گویی و واسوخت با ارائۀ نمونه هایی از اشعار واسوختی مولوی به «چگونگی و چرایی شعر واسوخت در کلیات شمس» پاسـخ دهـد. فـرض نویسـندگان کـه نتیجۀ تحقیق آن را تأیید میکند آن است که مولانا جلال الدّین به عنوان شاعری عاشق پیشه در حالات شوریدگی و غلبـه عشـق و مستی عنان اختیار از دست داده و به بیان وقایع فیمابین خود و معشوقش پرداخته و بی پرده با او سخن ها گفته است.
منابع آریان، قمر (1352)، «ویژگیها و منشأ پیدایش سبک مشهور به هندی در سیر تحول شعر فارسی»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال نهم، ش .34 حافظ شیرازی، محمّد شمسالدین (؟) دیوان خواجه شمسالدّین محمّد حافظ شیرازی، به تصحیح محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران: چاپ سینا. خاتمی، احمد (1372)، «واسوخت»، مجلۀ رشد آموزش زبان، سال هشتم. ) ________ 1385(، سبک هندی و دورة بازگشت ادبی، تهران: فرهنگستان هنر و انتشارات پایا. ) ________ 1380(، تاریخ ادبیات ایران در دورة بازگشت ادبی، تهران: پایا. دهلوی، امیرخسرو (1361)، دیوان کامل امیرخسرو دهلوی به تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات جاویدان. رضی، احمد (1386) «روش در تحقیقات ادبی ایران»، گوهر گویا، دوره ،1 شماره .1 رودکی، عبدالله جعفر بن محمّد (1392)، دیوان اشعار، به کوشش جعفرشعار، تهران: قطره. 56 نشریه اجتماعیات در ادب فارسی / سال دوم / شماره مسلسل دوم / بهار 1402 سعدی، مصلحالدّین (1377)، دیوان غزلیات استاد سخن سعدی شیرازی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات مهتاب. شبلی نعمانی، (1368)، شعرالعجم یا تاریخ شعر و ادبیات در ایران، ترجمۀ محمّدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1371)، دیوان صائب تبریزی، به تصحیح محمّد قهرمان،تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. فرخی سیستانی (1378)، دیوان حکیم فرخی سیستانی، به تصحیح محمّد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات زوّار. قزوینی، شرفجهان (1383)، دیوان، با مقدمه و تصحیح تقی افشاری، قزوین، انتشارات حدیث امروز. گلچین معانی، احمد (1363)، تاریخ تذکرههای فارسی، تهران، کتابخانه سنایی. -----------------) 1374(، مکتب وقوع در شعر فارسی، تهران، دانشگاه فردوسی مشهد. مولوی، جلالالدّین محمّد (1378)، کلیات شمس تبریزی، تهران، به تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر تهران. مؤتمن، زینالعابدین (1374)، تحول شعر فارسی، تهران، چ ،4 ظهوری. وحشی بافقی (1377)، کلیات دیوان وحشی بافقی، تهران، به کوشش سعید نفیسی، سازمان انتشارات جاویدان.
)