تحلیل گفتمان انتقادی تاریخی شازده احتجاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتراجامعه‌شناسی سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز

2 استادیار جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز

چکیده

روشنفکران ایرانی برای دریافت موقف تاریخی خویش و فهم آفت‌هایی که جامعۀ ایران را مبتلا کرده بود، هر کدام طرحی در ذهن داشتند، و بر مبنای آن، خویش‌کاریِ روشنفکری را تعریف می‌کردند. ازجملۀ این روشنفکران، گلشیری است که از چنین طرحی، هرچند پوشیده و نهان، در رمان مشهور «شازده احتجاب» سخن به میان آورده‌ است. در این مقاله کوشیده‌ایم با بهره‌گرفتن از روش تحلیل گفتمان انتقادیِ فرکلاف، نخست به گفتمان تاریخیِ مستتر در کار گلشیری دست ‌یابیم و سپس نشان ‌دهیم که گفتمانِ مطلوبِ نویسنده، بر چه مفروضاتی بنا شده‌است. پیدا کردن این مفروضات، در پرسش از ریشه‌هایِ فکری گلشیری ضرورت دارد؛ مفروضاتی که در قسمت آخر مقاله، به آن‌ها پرداخته‌ایم. هم‌چنین بازنموده‌ایم که بن‌مایه‌های اندیشۀ گلشیری، از سویی به تبار فکری و دیگرگون‌شدن مسیر سیاسی-اندیشگانی او بازمی‌گردد و از سوی دیگر نمود تحولات اجتماعی زمانۀ او است. گذشته از این موارد، در آمد ‌و ‌رفت میان سه سطحِ توصیفی، تفسیری و تبیینی، پاره‌ای تناقضات را که در این نگاه وجود داشته است، به تصویر‌کشیده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • آفرین، فریده (۱۳۸۸)، بررسی رمان شازده احتجاب از چشم انداز نظریات یونگ، نقد ادبی، 7(2)، 9-36.‌
  • ‌‫اباذری، یوسف و شاپور بهیان (۱۳۸۶)، در مصارف با دیگری (بازخوانی سه رمان فارسی در پرتو گفتمان غرب‌زدگی)، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 10(3)، 99-130.‌
  • ‌‫اکبربالایی، نسیم و همکاران (۱۳۹۸)، تیپولوژی شخصیت‌های رمان مدرن شازده احتجاب بر مبنای رویکرد نوفرویدیسم کارن هورنای، پژوهشنامه مکتب‌های ادبی، 7(3)، 7-20.‌
  • ‌‫توکلی‌طرقی، محمد (۱۳۹۵)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخی، تهران، پردیس دانش.
  • ‌‫حسن لی، کاووسرو زیبا قلاوندی (۱۳۸۸)، بررسی تکنیک‌های روایی در رمان شازده احتجاب هوشنگ گلشیری، ادب پژوهی، 7-8(3)، 7-26.‌
  • ‌‫حیدری، محبوبه و مصطفی شریفی ابنوی (۱۴۰۰)، تأثیر اگزیستانسیالیسم بر نخستین رمان‌های مدرن فارسی، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، 24(10)، 60-78.‌
  • ‌‫خامه‌ای، انور (۱۳۹۹)، خلیل ملکی و انشعاب 1326 از حزب توده، بخارا، 136(24)، 162-175.‌
  • ‌‫سارتر، ژان پل (۱۳۴۸)، ادبیات چیست؟ ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران، زمان.
  • ‌‫صابر پور، زینب و محمدعلی غلامی نژاد (۱۳۸۸)، روابط قدرت در رمان شازده احتجاب، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 12(8)، 99-124.‌
  • طاهری فرزانه و عبدالعلی عظیمی(گردآورندگان) (1380)، همراه با شازده احتجاب. تهران: نشر دیگر.
  • ‌‫طباطبایی، جواد (۱۳۸۵). تاملی درباره ایران: مکتب تبریز و مقدمات تجددخواهی (ج 2)، تبریز، ستوده.
  • ‌‫عادل زاده، پروانه (۱۳۸۹)، بررسی جایگاه زن در مقایسه تطبیقی بوف کور و شازده احتجاب. بهارستان سخن، 15(6)، 87-102.
  • ‌‫فرخ نیا، مهین دخت و فرزانه بوریازاده (۱۳۹۲)، بررسی تطبیقی علل پیدایش رمان‌نویسی در ایران و مصر. مطالعات ادبیات تطبیقی، 26(0)، 91-114.‌
  • ‌‫فرکلاف، نورمن (۱۳۷۹)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران، شعبان‌علی بهرام پور، رضا ذوقدار مقدم، رامین کریمیان، پیروز ایزدی، محمود نیستانی، و محمد جواد غلامرضا کاشی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
  • ‌‫گلشیری، هوشنگ. (۱۳۸۴)، شازده احتجاب، تهران، نیلوفر.
  • ‌‫مجتهدی، کریم (۱۳۷۹)، مدارس و دانشگاه‌های اسلامی و غربی در قرون وسطی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • ‌‫مسکوب، شاهرخ (۱۳۷۵)، ملاحظاتی درباره خاطرات مبارزان حزب توده ایران، ایران نامه، 56(14)، 587-610.‌
  • ‌‫ملکی، فرشته و علیرضا شوهانی (۱۴۰۰)، تحلیل شخصیت‌های زن در آثار رئالیستی شازده احتجاب، سمفونی مردگان و گرگ، پژوهشنامه مکتب‌های ادبی، 13(5)، 52-70.‌
  • ‌‫ناطقی، فرجاد و ابراهیم توفیق (۱۳۹۲)، تبارشناسی روشنفکری در تاریخ مشروطۀ ایران (سال‌های 1285 تا 1305). مطالعات اجتماعی ایران، 24(7)، 160-186.‌
  • ‌‫نجفی عرب، ملاحت و یدالله بهمنی مطلق (۱۳۹۳)، کاربرد واژگان در رمان شازده احتجاب از منظر زبان و جنسیت، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 20(6)، 121-142.‌
  • ‌‫ولی پور هفشجانی، شهناز (۱۴۰۱)، چالش گفتمانی در بازتعریف هویت زنانه در شازده احتجاب، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، 27(11)، 106-127.‌
  • ‌‫یزدخواستی، حامد؛ و فواد مولودی (۱۳۹۱). خوانشی «لکانی» از شازده احتجاب گلشیری. ادب پژوهی، 21(6)، 111-140.‌

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار