نقد و تحلیل چند باور و آیین در مرزبان‌نامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام. ایلام، ایران

10.30488/sipl.2023.185241

چکیده

رابطۀ ادبیات و جامعه تعاملی است و هر کدام از جهات مختلف بر دیگری تأثیر می‌گذارد. یکی از کارکردهای مهم متون ادب فارسی، حفظ آداب، رسوم، آیین‌ها و باورهای کهن است. استخراج، دسته‌بندی و توضیح آیین‌ها و باورهای کهن امری است بایسته که در شناخت اجتماع گذشته و همچنین در رفع ابهام متون مؤثر است. مرزبان­نامه که سعدالدّین وراوینی در قرن هفتم، آن را به سبک فنی و مصنوع بازآفرینی کرده، در اصل توسط مرزبان بن رستم از امیران قرن چهارم به زبان فارسیِ ساده و بی‌پیرایه در مازندران، نوشته شده است. مرزبان‌نامه با توجه به ریشۀ ایرانی آن، از جهتِ در بر داشتن آیین‌ها و باورهای متنوع و کهن، متنی مهم و قابل اعتناست. موضوع تحقیق حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته، نقد و تحلیل شش باور و آیین از این اثر است که عبارتند از نقشِ دیوار، شکار کفتار، مارافسایی، مرغ آتش­خوار، دیو و شیشه و تأثیر نیّت پادشاه در حال رعیّت که برای توضیح و تحلیل این موارد به منابع منظوم و منثور گوناگونی مراجعه شده است. نتیجۀ تحقیق بیانگر اهمیّت و غنای مرزبان­نامه در حفظ فرهنگ کهن ایرانی و آیین­ها و باورهای آن در زمینه­ های مختلف است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابن­اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن (1366). تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: خاور.
  • ابن­بلخی (1385). فارسنامه، تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.
  • انوری، محمد بن علی (1376)، دیوان، تصحیح مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • بهار، محمد تقی (1386). سبک­شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، تهران: زوّار.
  • بیهقی، محمد بن حسین (1388). تاریخ بیهقی، تصحیح محمد جعفر یاحقّی و مهدی سیّدی.
  • تیموری، فرشته (1389). «باورهای عامیانه در مرزبان‌نامۀ وراوینی»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ دوم: 10 - 15.
  • جاحظ، أبی‌عثمان عمر بن بحر (1385ق / 1966م). کتاب الحیوان، جلد 4، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، مصر: شرکه مکتبه البابی الحلبی و أولاده.
  • جمالی یزدی، ابوبکر مطهر (1386). فرخ­نامه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.  
  • خاقانی، افضل­الدین بدیل (1378). دیوان، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار.
  • خالقی مطلق، جلال (1391). «فردوسی»، در جلد چهارم دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • خطیبی، حسین (1375). فن نثر در ادب پارسی، تهران: انتشارات زوّار.
  • دمیری، کمال­الدّین محمد بن موسی بن عیسی (1424ق/ 2003م). حیاه‌الحیوان الکبری، با مقدمه و حواشی احمد حسن بسج، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • دیچز، دیوید (1379). شیوه‌های نقد ادبی، ترجمۀ محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، تهران: علم.
  • راوندی، محمد بن علی سلیمان (1363). راحه‌الصدور و آیه‌­الصدور، تصحیح محمد اقبال، تهران: کتابفروشی علی­اکبر علمی.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (1376). آشنایی با نقد ادبی، تهران: سخن.
  • شهمردان بن ابی‌الخیر (1362). نزهت­نامۀ علایی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • عبدالهادی مراغی، محمد بن محمود بن ابراهیم (1388). منافع الحیوان، به کوشش محمد روشن، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  • عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (1375). قابوسنامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • غلامی، مجاهد و امیری خراسانی، احمد (1384). «باورهای مردمی و خرافاتی و مرزبان نامۀ وراوینی»، مجلۀ فرهنگ، شمارۀ 55: 15- 44.
  • طبری، محمد بن ایوب الحاسب (1391). تحفه‌­الغرائب، تصحیح جلال متینی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  • طوسی، محمد بن محمود بن احمد (1387). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • فخر مدبر، محمد بن منصور بن سعید ملقب به مبارکشاه (1346). آداب­الحرب و الشجاعه، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.
  • فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1385). دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
  • فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره‌­المعارف بزرگ اسلامی.
  • کامی لاهیجی، علی بن عبدالواسع (1393). خواص الحیوان، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: سفیر اردهال.
  • لوونتال، لئو (1390). رویکرد انتقادی در جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمۀ محمدرضا شادرو، تهران: نشر نی.
  • ماهیار، عباس (1384). شرح مشکلات خاقانی، دفتر چهارم، پنجنوش سلامت، کرج: جام گل.
  • مجتبایی، فتح­اله (1393). «مرزبان­نامه»، در دانشنامۀ زبان و ادب فاری، جلد 5، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • ملطیوی، محمد بن غازی (1393). مرزبان­نامۀ بزرگ، تصحیح فتح­الله مجتبایی و غلامعلی آریا، تهران: خوارزمی.
  • ــــــــــــــــــــــ (1383). روضه‌­العقول، تصحیح محمد روشن و ابوالقاسم جلیل­پور، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • موران، برنا (1389). نظریه‌های ادبیات و نقد، ترجمۀ ناصر داوران، تهران: آگاه.
  • مولوی، جلال­الدین محمد (1390)، مثنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران: هرمس.
  • ــــــــــــــــــــــــ (1385). کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
  • ناصرخسرو، ابومعین (1365). دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • نصراله منشی، ابوالمعالی (1386). کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران: انتشارت امیرکبیر.
  • نظامی، الیاس بن یوسف (1378). خسرو و شیرین، تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
  • وراوینی، سعدالدّین (1326ق / 1908م). مرزبان­نامه، تصحیح محمد قزوینی، هلند: مطبعۀ بریل.
  • ـــــــــــــــــ (1376). مرزبان­نامه، با مقابله و تصحیح و تحشیۀ محمد روشن، تهران: اساطیر.
  • ولک، رنه و وارن، آوستن (1382). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار