روایت‌شناسی یک فرم ادبی- احتماعی عامه؛ مطالعه تطبیقی فرم‌روایی در نقاشی قهوه‌خانه‌ای طفلان مسلم و شبیه‌نامه پسران مسلم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه هنرهای نمایشی دانشگاه تهران

چکیده

دانش روایت­شناسی به رهبری ساختارگرایان تدوین شد و هدف آن شناسایی چیزهایی است که وجه مشترک همه روایت‌ها و فقط روایت‌ها هستند. واژۀ روایت اولین بار توسط تودوروف پیشنهاد شد و در دهه­های گذشته به موضوع مهم بحث و بررسی در تقریباً تمام رشته­ها از هنرهای زیبا و علوم­طبیعی و اجتماعی گرفته تا مطالعۀ ارتباط و رسانه، تبدیل شده است. نقاشی قهوه­خانه­ای یکی از مهم­ترین هنرهای مردمی در ایران است که با تولد جنبش مشروطه و بیداری افکار عامه رونق یافت. در این گونه نقاشی­ها، نقاش موضوعات روایی قهوه­خانه را مطابق با شرحی از زبان نقال، تعزیه­خوان، مداح و روضه­خوان به تصویر می‌کشید و همچنین بر اساس آنچه در ذهن مردم کوچه و بازار بوده، به نمایش می‌گذاشت. یکی از مهم­ترین ویژگی­های نقاشی قهوه­خانه­ای، روایی بودن آن است که آن را به نمونۀ موردی مناسبی برای روایت‌شناسی تبدیل می­کند. از سوی دیگر شبیه­خوانی نیز به عنوان هنر نمایشی فولکلور، اغلب فرم روایی نسبتاً پیچیده­ای دارد. بررسی چگونگی این پیچیدگی نیز شبیه­نامه­ها را تبدیل می‌کند به مصداق مناسبی برای بررسی‌های روایت­شناسانه. از این‌رو در این پژوهش در قدم اول روایت­شناسی ژنت به عنوان چارچوب اصلی پژوهش بررسی شده است. پس از آن نقاشی قهوه‌خانه‌ای و نمایش شبیه­خوانی (هر دو به عنوانِ هنری  آیینی ـ مذهبی ـ ایرانی) به طور اجمالی معرفی شده‌اند. در آخر نیز روایت­پردازی داستان طفلان مسلم در دو هنر، نقاشی ­قهوه­خانه­ای و مجلس شبیه­خوانی، با هدف ارزیابی چگونگی و میزان تأثیرپذیری و تأثیرگذاری بر یکدیگر بر اساس روایت­شناسی ژنت بررسی شده‌اند. این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و در آن از منابع اسنادی ـ کتابخانه­ای و پایگاه­های معتبر اینترنتی استفاده شده است. (پیشنهاد می‌شود نویسندۀ محترم در اینجا مختصراً به نتایج پژوهش نیز اشاره کنند).

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • احمدزاده، علیرضا (1389). فرهنگ واژگان تئاتری. تهران: افراز.
  • آقاجانیان مبارکه، شادی (1395). بررسی روایت­شناسی آثار نقاشی قهوه­خانه­ای با رویکرد ژنت. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ ارتباط تصویری، دانشگاه علم و هنر یزد. دانشکدۀ هنر و معماری.
  • بابویه قمی، محمد ­بن علی بن الحسین (1370). امالی شیخ صدوق. ترجمۀ محمدباقرکمره­ای. تهران:کتابچی.
  • بیضایی، بهرام (1392). نمایش در ایران. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
  • پاکباز، روئین (1380). نقاشی ایران از دیروز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
  • تالاسو، آدولف (1391). تئاتر پارسی­نمایش ایرانی. ترجمۀ فائزه عبدی، تهران: بیدگل.
  • تودوروف، تزوتان (1379). بوطیقای ساختارگرا. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: نشر آگه.
  • تولان، مایکل جی (1393). روایت شناسی. ترجمۀ سید فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.
  • چیلپا، کاظم و مصطفی گودرزی و علی­اصغر شیرازی (1390). «تأملاتی دربارۀ موضوعات ملی و مذهبی در نقاشی قهوه­خانه­ای». فصلنامۀ علمی و پژوهشی نگره، شماره18. (69- 81).
  • حکیم، اعظم و ابوالقاسم دادور (1397). «مطالعۀ تطبیقی روایت­پردازی دینی در نقاشی­های قهوه­خانه­ای و گوتیک». فصلنامۀ علمی و پژوهشی نگره، شماره 47. (94- 109).
  • دشتی، علی اصغر (1387). «کارکرد قراردادهای زمانی و مکانی در شبیه­خوانی». فصلنامۀ تخصصی تئاتر (42- 44).
  • دیپل، الیزابت (1389). پیرنگ. ترجمه مسعود جعفری. تهران: نشر مرکز.
  • ذواافقاریان، الهام (1394). دفتر پژوهش2 (بررسی روایت و جلوه‌های آن در تعزیه). تهران: انتشارات نمایش.
  • ریمون کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
  • زارعی ­چهارراه­گشین، الهام (1395). روایت­شناسی و مضمون­شناسی نگاره­های سقفی حمام وکیل. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ پژوهش هنر، دانشگاه علم و هنر یزد. دانشکده هنر و معماری.
  • ساریخانی، مجید (1384). «نقاشی قهوه­خانه­ای در دوره قاجار». وقف میراث جاویدان، شماره 50. (114- 120).
  • شهیدی، عنایت­الله (1380). تعزیه و تعزیه­خوانی. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی با همکاری کمیسیون ملی یونسکو.
  • فتحعلی­بیگی، داوود (1386). تعبیه (مجالس شبیه­خوانی). تهران: انتشارات نمایش.
  • فتحعلی­بیگی، داوود و مهدی دریایی (1394). دفتر تعزیه 13. تهران: انتشارات نمایش.
  • لتوین، دیوید (۱۳۹۴). معماری درام. ترجمۀ امیر راکعی. تهران: ساقی.
  • لوته، یاکوب (۱۳۸۶). مقدمه­ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمۀ امید نیک‌فرجام. تهران: مینوی خرد.
  • مکوئیلان، مارتین (۱۳۸۸). گزیدۀ مقالات روایت. ترجمۀ فتاح محمدی. تهران: مینوی خرد.
  • ملک­پور، جمشید (1363). ادبیات نمایشی در ایران. جلد اول. تهران: توس.
  • ناصربخت، محمدحسین (1386). نقش­پوشی در شبیه­خوانی. تهران: انتشارات نمایش.
  • هارلند، ریچارد (۱۳۹۶). از افلاطون تا بارت. ترجمۀ بهزاد برکت. تهران: ماه و خورشید.
  • هاوزر، آرنولد (1372). تاریخ اجتماعی هنر. ترجمۀ امین مؤید، تهران: انتشارات چاپخش.
  • هرمن، دیوید (1396). دانشنامۀ نظریه­های روایت. ترجمۀ محمد راغب. تهران: نیلوفر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار