رمان تاریخی فارسی و اجتماع ملی در عصر مشروطه: پیوند دین و هویت ملی در رمان شمس و طغرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات ادبی‌، پژوهشکدة تحقیق و توسعۀ علوم‌ انسانی (سمت)

چکیده

بررسی مناسبات برون‌متنی در تحلیل رمان فارسی از مواردی است که به شناخت بیش‌تر جامعۀ ایرانی کمک می‌رساند. با توجه به اهمیت مسئلۀ هویت ملی در جهان امروز و به ویژه در ایران معاصر و همچنین با توجه به اهمیّت دین در جامعۀ ایرانی، در این پژوهش، رمان  سه جلدی شمس و طغرا نوشتۀ میرزا محمد باقر خسروی از نویسندگان دورۀ مشروطه از جهت ارتباط دین و هویت ملی در کانون بررسی قرار گرفته است. روش مورد استفادۀ این پژوهش تحلیل محتوای جهت‌دار با استفاده از رویکرد تاریخی تلفیقی به هویت ملی بوده است. تحلیل این رمان، که زمان رویدادهای آن سدۀ ششم هجری است، در نهایت نشان می‌دهد که رویکرد دین‌محور به هویت ملی در آن غالب است. البته، در این رویکرد دین‌محور عمدتاً با نگاه فراملی مواجه هستیم اما هیچ تضاد و تقابلی میان اسلام و ایران دیده نمی‌شود و در این رمان، دین اسلام و ایران کاملاً سازگار هستند.

کلیدواژه‌ها


آجودانی، ماشاءالله (1385). مشروطۀ ایرانی، تهران: اختران.
آدمیت، فریدون (1349). اندیشه‌های فتحعلی‌خان آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
آرین‌پور، یحیی (1372). از صبا تا نیما، جلد دوم، تهران: زوّار.
احمدی، حمید (1384). قومیت و قوم‌گرایی در ایران، چاپ پنجم، تهران: نشر نی. (این منبع در متن نیامده است)
احمدی، حمید (1388). بنیادهای هویت ملی ایرانی؛ چهارچوب نظری هویت ملی شهروند محور، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
اسمیت، آنتونی (1383). ناسیونالیسم، نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمۀ منصور انصاری، تهران: مؤسسۀ مطالعات ملی.
اشرف، احمد (1395). هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی، ترجمۀ حمید احمدی، تهران: نشر نی.
امانت، عباس (1377). «پورخاقان و اندیشۀ بازیابی تاریخ ملی ایران»، ایران‌نامه، سال 17، ش 1: (صفحات مقاله ذکر شود).
انتخابی، نادر (1395). «ایرانیان و اندیشۀ ناسیونالیسم» در جهانبگلو، رامین، ایران و مدرنیته: گفت‌وگوهایی با پژوهشگران ایرانی و خارجی در زمینۀ رویارویی ایران با دستاوردهای جهان مدرن، ترجمۀ حسین سامعی، تهران: قطره.
بروجردی، مهرزاد (1402). (در متن 1998 آمده است). «گفتاری دربارۀ نگاه ملی‌گرایانه به هویت ایرانی»، سایت شخصی نویسنده به نشانی http://mehrzadboroujerdi.com، تاریخ مراجعه: 20/04/ 1402.
جوادی، حسن (1394). «ملکم و براون: نقش روزنامۀ قانون در بیداری ایرانیان»، در صفرازائی، سامان و دیگران، چهرۀ پنهان میرزا ملکم خان؛ پدر روشنفکری ایران، به کوشش امیر قربانی، ناشران: اسلام نوین، سایت تاریخ ایرانی.
خسروی، شاهزاده محمد باقر میرزا (1343الف). شمس و طغرا، چاپ سوم، تهران: انتشارات کانون معرفت.
خسروی، شاهزاده محمد باقر میرزا (1343ب). ماری ونیزی، چاپ سوم، تهران: انتشارات کانون معرفت.
خسروی، شاهزاده محمد باقر میرزا (1343ج). طغرل و همای، چاپ سوم، تهران: انتشارات کانون معرفت.
زرگر، افشین و کاظم‌علی آریانفر (1389). «هویت قومی و ملی؛ مروری بر مفاهیم اساسی حل و فصل منازعات قومی و دولت- ملت‌سازی»، پژوهشنامه، پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک، ش 53. (سال؟؟) :81-25.
شعبانی، رضا (1388). ایرانیان و هویت ملی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
عباسی قادی، مجتبی و خلیل‌کاشانی، مرتضی (1390). تأثیر اینترنت بر هویت ملی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
فتح‌اللهی، محمدعلی (1391). شکل‌گیری ملیت ایرانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
قیصری، علی (1389). روشنفکران ایران در قرن بیستم: از مشروطیت تا پایان سلطنت، ترجمۀ محمد دهقانی، تهران: هرمس.
گل‌محمدی، احمد (1389). جهانی شدن، فرهنگ، هویت، تهران: نشر نی.
مطهری، مرتضی (1372). خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا.
Armstrong, J. A. (2017). Nations before nationalism: UNC Press Books. (این منبع در متن به زبان فارسی آمده است)
Boroujerdi, M. (1998). »Contesting nationalist constructions of Iranian identity«. Critique: Journal for Critical Studies of the Middle East7(12), 43-55.         Jørgensen, M. W., & (این منبع در متن نیست)
Phillips, L. J. (2002). Discourse analysis as theory and method: sage.  (این منبع در متن به زبان فارسی آمده است)
Leerssen, J. (2013). »Notes toward a definition of romantic nationalism«. Romantik: Journal for the study of Romanticisms2(1), 9-35.