بررسی اشعار محمدتقی بهار بر اساس نظریۀ ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ۱دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی ـ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی ـ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی ـ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

در واکاویِ آثار ادبی، سه شیوۀ مرسوم است: محوریت لفظ،  محوریت معنا و محوریت متن و معنا. به نظرِ پیروانِ گروه اخیر، متن، هم با محتوا و هم با پدیده‌‌‌های اجتماعی- تاریخی، فرهنگی و... ارتباط تنگاتنگ دارد. این گروه، دو زیرشاخه دارد: یکی شاخۀ «متأثرینِ پوزیتیویسم»، که تمام آثار ادبی را بازخورد بی­واسطۀ پدیده­ها می­دانند و یکی هم شاخه­ای که قایل به میانجیِ آفرینش‌های ادبی با پدیده­ها هستند؛ مانند لوکاچ و لوسین گلدمن. شاخۀ اخیر می­تواند از روی بازخوانی جزءجزءِ ساختار معنادارِ اثر، به جهان­بینی کلیِ آفرینندۀ اثر (میانجی) پی ببرد. این جستار به شیوۀ تحلیل محتوا و مطالعات کتابخانه­ای، بعد از تورق نوشته­های ادبی، جای خالی بررسی جهان­بینی  بهار بر دیوان­­ وی را موضوعی متأسفانه مغفول دید و با تفسیری نوین، این خلأ پژوهشی را پر کرده­­ و در صدد پاسخ به این پرسش­ها برآمده که اولاً: با تحلیل اشعار ملک­الشعرای بهار، درون­مایۀ فکری و طبقۀ اجتماعی او چیست؟ ثانیاً: جهان­نگری کلی شاعر چیست؟ و ثالثاً: تجلّی این جهان­نگری در دیوان او چگونه است؟ پژوهش در پاسخ­گویی سؤالات توانست ابتدا به کشف ساختار درونی اثر برسد. سپس جهان­بینی شاعر را کشف نماید که از طبقۀ نئوکلاسیکِ ملتزم به ادب کلاسیک و شرع، برون‌گرا، واقع­گرا و نیز غم­گراست. اشعار تقریبا بدون یکپارچگی، استفاده از تصاویر رایج و معمولی، کم­رنگی تصاویرِ مبتکرانۀ زیبا، انعدام عاطفه و نهایتاً بسامد پایینِ صنایع معنوی از بازتاب­های جهان­بینیِ اوست.

کلیدواژه‌ها


آرین پور، یحیی (1382). از نیما تا روزگار ما. چاپ چهارم. تهران: زوار.
احمدی، بابک (1370). ساختار و تأویل متن. ج1. تهران: نشر مرکز (پایا).
اسدی، فهیمه (1396). «تأثیر جهان­بینی بهار بر شعر او». همایش ملی ملک‌الشعراء بهار. ایران: مشهد. صص27-2.
اسلامی­ندوشن، محمدعلی (1384). از رودکی تا بهار. تهران: نغمه­های زندگی.
ایرج میرزا (1353). دیوان. به اهتمام محمد جعفر محجوب. (1353). چاپ سوم. تهران: گلشن.
براهنی، رضا (1344). طلا در مس. تهران: چهر.
بهار، محمد تقی (1368). دیوان اشعار. چاپ پنجم. تهران: توس.
بهار، محمدتقی (1358). دیوان اشعار. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
بهار، محمدتقی (1370). مجلۀ دانشکده. تهران: معین.
بهار، محمدتقی (1397). دیوان ملک­الشعرا بهار. گردآوردۀ سیدمحمود فرخ خراسانی. به کوشش مجتبی مجرد و سیدامیر منصوری. تهران: هرمس.
خطیبی، حسین (1384). «هنر شاعری و سبک اشعار بهار». حافظ. ش14. صص‌ 19-24.
ولک، رنه و وارن، آستن (1373). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
زرین­کوب، عبدالحسین (1347). با کاروان حله. چاپ دوم. تهران: جاویدان.
زرین­کوب، عبدالحسین (1361). نقد ادبی. ج2، چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
زرین­کوب، عبدالحسین (1379). شعر بی دروغ شعر بی نقاب. چاپ ششم. تهران: علمی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا ( 1391). موسیقی شعر. چاپ سوم. تهران: آگه.
شفیعی ­کدکنی، محمدرضا ( 1378). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. تهران: نی.
شفیعی ­کدکنی، محمدرضا .(1387). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.
شفیعی­ کدکنی، محمدرضا (1351). «تلقی قدما از وطن». نشریۀ الفبا. ج 2 . دورۀ اول. صص26-1.
شمیسا، سیروس (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس.
صفا، ذبیح الله (1372). گنج و گنجینه. تهران: ققنوس.
ظهیری، مهین و همکاران (1401). «قهرمان مسأله دار در رمان عندما یفکر الرجل اثر خولة القزوینی بر اساس نظریۀ لوسین گلدمن». زبان و ادبیات عربی. دورۀ چهاردهم، شمارۀ3 (پیاپی 30). دانشگاه فردوسی مشهد: 66-46.
عظیمی، (1387). من زبان وطن خویشم، نقد و تحلیل و گزیدة اشعار ملک الشعرای بهار. تهران: سخن.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1391). سبک­شناسی. تهران: سخن.
گلدمن، لوسین (1369). نقد تکوینی. ترجمۀ محمدتقی غیاثی. تهران: بزرگمهر.
گلدمن، لوسین (1371). جامعه­شناسی ادبیات (دفاع از جامعه­شناسی رمان). ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: هوش و ابتکار.
گلدمن، لوسین (1376). جامعه فرهنگ، ادبیات. ترجمۀ محمدجعفر پوینده. تهران: چشمه.
گلدمن، لوسین (1377). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
مجرد، مجتبی (1400). «دگرگونی­های ایدئولوژیک در دیوان ملک‌الشعرای بهار». مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب). سال سیزدهم. شمارۀ 2. دانشگاه شیراز: صص 203- 220.
محمدی، حسنعلی (1372). شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار. ج1. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
محمودی، اعظم (1400). «پست‌مدرنیسم ایدئولوژیک از منظر نقد جامعه­شناختی»، زبان و ادبیات عربی، دورۀ سیزدهم. شماره2 (پیاپی 25)، دانشگاه فردوسی مشهد: صص: 62-45.
مسکوب، شاهرخ (1374). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. تهران: فرزان.
یاحقی، محمدجعفر (1375). چون سبوی تشنه. چاپ دوم، تهران: جامی.