بررسی زمینه‌های اجتماعی – سیاسی پیوند عناصر اسطوره‌ای با درون مایه‌های رمانتیسم سیاه در اشعار نصرت رحمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گنبد کاووس، گنبد، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گنبدکاووس، گنبد، ایران

چکیده

رمانتیسم سیاه که از آن با عناوینی چون منفعلانه، بیمار و سرطانی یاد می‌شود، از شاخه­های مهم مکتب رمانتیسم است که پس از کودتای 28 مرداد در ایران به‌صورت گسترده­ای در عرصۀ شعر و نثر حضور دارد. نصرت رحمانی به‌عنوان یکی از نماینده­های شاخص جریان رمانتیسم سیاه در ایران شناخته می‌شود. نگارندگان در این جستار برآنند تا با بررسی اشعار نصرت رحمانی، ضمن نشان دادن بازتاب مضامین رمانتیسم سیاه در عناصر اسطوره­ای شعر او، به تحلیل دلایل این امر بپردازند. بر اساس یافته­های این پژوهش، شکست نهضت ملی که با نابودی آرمان­های اجتماعی روشنفکر ایرانی همراه است در سال­های پس از کودتا به رمانتیسم سیاه و بدبینانه در اندیشه و شعر نصرت رحمانی می­انجامد. از این‌رو، مضامینی چون مرگ­اندیشی، یأس و بدبینی، بیان خیانت و تمسخر عشق، شیطان­گرایی، تصویر فضاهای وهمناک و نظایر آن که از جمله مضامین رمانتیسم سیاه هستند، در باززایی عناصر اسطوره­ای شعر نصرت رحمانی بسیار تأثیر گذاشته­اند؛ عناصر اسطوره­ای،همانند سیمرغ، قاف، لیلی، شیرین، بیژن، حلاج و... در شعر رحمانی به تناسب نگاه سیاه‌ بینانۀ او، شکست‌خورده و متفاوت با گذشته به تصویر کشیده می­شوند.

کلیدواژه‌ها


- آبراهامیان، یراوند (1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ کاظم فیروزمند و همکاران، تهران: مرکز.
- ابراهیمی دینایی، آرزو؛ یوسف‌پور، محمدکاظم، نیکویی، علیرضا (1394). «تحلیل انتقادی روایت زندگی و مرگ حلاج در گفتمان انقلابی/چپ»، دوفصلنامۀ علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، شمارۀ 12، صص 7-42.
- اخوان­ثالث، مهدی (1378). «نقد و بررسی م. امید بر کوچ»، از نقطه تا خط: مجموعۀ نقد و نظر دربارۀ نصرت رحمانی، به کوشش محمود نیکویه، رشت: طاعتی، صص: 93-98.
- برلین، آیزایا (1394). ریشه­های رمانتیسم، ترجمۀ عبداله کوثری، چاپ پنجم، نشر ماهی.
- بقایی ماکان، محمد (1386). شاملو و عالم معنا به همراه گفتگوی منتشر شده با نصرت رحمانی، تهران: مروارید.
- ثروت، منصور (1385). آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران: سخن.
- جعفری، مسعود (1386). سیر رمانتیسم در ایران از مشروطه تا نیما، تهران: مرکز.
- داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ اول، تهران: مروارید.
- دادخواه، حسن و حیدری، محسن (1385). «رمانتیسم در شعر بدر الشاکر السیاب»، نثرپژوهی ادب فارسی، شمارۀ 24 (پیاپی 16)، دورۀ جدید، صص 113-130.
- دستغیب، عبدالعلی (1378). «نقد و بررسی عبدالعلی دستغیب بر میعاد در لجن»،  از نقطه تا خط: مجموعۀ نقد و نظر دربارۀ نصرت رحمانی، به کوشش محمود نیکویه، رشت: طاعتی، صص: 129-139.
- رجبی، فرهاد.  (1391). «شورش در شعر امل دنقل و نصرت رحمانی»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، شمارۀ 4،  سال چهارم، شمارۀ چهارم، صص 43-64. 
- رحمانی، نصرت (1356). ترمه، تهران: انتشارات اشرفی.
- رحمانی، نصرت (1389). مجموعۀ اشعار، تهران: نگاه.
- رحمانی، نصرت (1369). «من میراث‌دار هدایت بودم نه نیما»، ماهنامۀ آدینه، شمارۀ 53، ، شمارۀ 4، سال اول، صص 169- 176.
- رحمانی، آرش؛ اورند، مهدی (1383). «زندگی‌نامۀ نصرت رحمانی به قلم خودش»، نشریۀ گوهران، شمارۀ 5، صص 6-18.
- رستگار فسایی، منصور (1383). پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زرقانی، مهدی (1384). چشم انداز شعر معاصر ایران، چاپ دوم، تهران: ثالث.
- زهرازاده، محمدعلی و  فولادی، یعقوب (1390). «بررسی تحول اندیشۀ نصرت رحمانی از رمانتیک فردگرا به رمانتیک جامعه‌گرا»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، شمارۀ 17، سال نهم، صص 77-102.
- زندیه، حسن و اسماعیلی، محسن (1390). «روح نامرئی شعر فارسی: تأثیر عامل‌های سیاسی و اجتماعی عصر پهلوی بر فراز و فرود رمانتیسم فارسی»، نشریۀ جستارهای تاریخی، شمارۀ 1، سال دوم، صص 127-156.
- سیدحسینی، رضا (1387). مکتب‌های ادبی، ج1، تهران: نگاه.
- شفیعی کدکنی (1387). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
- شهریوری، نادر (1387). سیاست رمانتیک، تهران: فرهنگ صبا.
- شیری، قهرمان؛ محمدی،  مینو؛ نظری، نجمه (1391). «بررسی تحلیلی رمانتیسم سیاه در سروده‌های نصرت رحمانی»، فصل‌نامۀ پژوهش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 27، صص 59-80.  
- فتوحی، محمود. (1376) «جریان رمانتیسم بعد از کودتای 28 مرداد»، نشریه تاریخ زبان و ادب فارسی معاصر. شماره 108 و 109، صص 158-168.
- فورست، لیلیان (1392). رمانتیسم، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: مرکز.
- قبادی، حسینعلی و بزرگ بیگدلی، سعید و علیجانی، محمد (1393). «تحلیل اسطوره‌ای "یکلیا و تنهایی او" و "ملکوت" با نگاه به تأثیر کودتای 28 مرداد در بازتاب اسطوره‌ها»، نشریۀ متن‌پژوهی ادبی، شمارۀ 60، سال هجدهم، صص 25-50.
- لنگرودی، شمس (1390). تاریخ تحلیلی شعر نو (1332-1341) جلد دوم و سوم، چاپ ششم، تهران: مرکز.
- مختاری، محمد (1392). انسان در شعر معاصر، تهران:  توس.  
- هاوز، آرنولد (1361). تاریخ  اجتماعی هنر، ترجمۀ امین موید، جلد سوم، تهران، دنیای نو.
- وحدت، فرزین (1382). رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
-یاحقی، محمدجعفر (1391). فرهنگ اساطیر و داستا‌نواره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.